WeekendTimes.com.au



Men's Weekly

.

Ngā āhuatanga ka akona mai ki a tātou e te ao Māori, mō te ao pakihi o āpōpō

  • Written by Ben Walker, Lecturer (Management), Te Herenga Waka — Victoria University of Wellington
Ngā āhuatanga ka akona mai ki a tātou e te ao Māori, mō te ao pakihi o āpōpō

Mai i te ētita: Nā Piripi Walker i whakamāori tēnei tuhinga mō Te Wiki o te Reo Māori. Pāwhiria ki konei[1] hei pānui i tēnei tuhinga ki te reo Pākeha.

Ki te hīkoi koe ki roto i tētahi rūma poari, kura pakihi rānei, ka rongo koe i ētahi ingoa, hoki atu, hoki atu, e whakatairangatia ana: Ko Apple tērā, Tesla tērā, ko Google tērā, arā atu, arā atu. Kei hea ngā ingoa nunui, me ngā kōrero whakaharikoa mai i te ao Māori? Kāore i te rahi rawa.

He mea pōuri. Arā te tini o ngā kamupene Māori hei akoranga mō tātou i roto i ā tātou mahi whakahaere, whakapakari hinonga, kia toitū te āhua, kia nui ngā hua mō te motu katoa — he whāinga ēnei kāore i tutuki i te huhua o ngā kamupene o te ao arumoni.

He tini ngā māramatanga mō te whakahaere auaha, whakahaere toitū kua tuia ki roto i ngā tātai kōrero o te ao Māori — mai i a Kupe me te toronga mai o tana tira i te kitenga tuatahi o Aotearoa[2] e 800 tau ki mua, tae atu ki ētahi mahi o ēnei ngahuru tau tata hei whakaora i te reo[3], te whawhai mō te whenua me te tiaki wāhi tapu[4].

Me kī, e toru pea ngā mātāpono whakahaere hei whakakapi i ēnei māramatanga. E mea ana mātou ka noho ēnei hei kaupapa e ara pūputu anō i roto i ngā kōrero pakihi whakaharikoa ā ngā rā e tū mai nei.

Me hāpai tautuhitanga whānui kē atu o tēnei mea te ekenga taumata pakihi

Tētahi āhuatanga e kitea nuitia ana i roto i ngā whakahaere Māori, ka tere kitea hoki i roto i ā rātou mahere rautaki[5], ko te aro nui ki te whai i ngā painga huhua, kaua ko ngā painga ahumoni anake.

I ēnei rā hoki, e kī ana ngā kamupene nui whakaharahara, ko te toitū me ētahi whāinga ehara i te ahumoni tētahi uara nui ki a rātou. Ahakoa ēnā whakapuakanga a ngā kamupene nei, e ai ki te titiro a te nuinga o te tangata, kāore anō ngā whāinga taketake o aua kamupene kia huri ki āhua kē — e noho tonu ana ko te whai kia hua ake he hua moni mā te hunga pupuru pānga, te whāinga nui.

Kāore e pēnei mō te tino nuinga o ngā hinonga Māori, ki a rātou ko ngā pānga ā-hapori, ā-taiao, ā-ahurea[6] kei te pū tonu o ā rātou mahi. He āhuatanga tēnei e mōhiotia ana i te ao Māori, nā te mea, ka noho ēnei uara i waenga pū o te ahurea.

Ka kitea te whakaaro nui ki te hapori, ki te taiao hoki i te ao Māori katoa, mai i ngā pakiwaitara o tua whakarere, ki ngā karakia ka tākina i mua i ngā āhuatanga nunui.

He mea taketake hoki ngā whakaaro whakapūmau i te hapori, i te taiao i roto i ngā tikanga[7], te pūnaha o ngā uara me ngā mahi ka noho hei wāhi mō tō tātou āhua noho.

Ehara i te mea ka wareware ngā umanga Māori ki ngā āhuatanga o te nuinga o te ao mō te ine i te ekenga taumata. Me kī, ko te ōhanga Māori te wāhanga hohoro rawa ki te tupu[8] o te ōhanga katoa o Aotearoa, ina tirohia te taha ahumoni anake.

Otiia, ko tā te nuinga o ngā kamupene o te ao he aru i te huamoni, ko tā ngā kamupene Māori (me kī, ngā umanga iwi taketake huri noa i te ao), he ara, he pou tēnei mea te mahi moni hei whakapūmau i ētahi atu ekenga taumata tiketike kē atu: te oranga o te iwi, te whāinga reo i waenga i ngā iwi o te whenua o te ao, me te toitū o te taiao[9].

Te titiro whakamua ki ngā whakatupuranga kāore anō kia whānau mai

Tētahi, ko te mahi a te whakahaere Māori he titiro whakamua ki tua atu i ngā pae tūtata, i mua anō i tāna whakatau take nunui.

I ngā kaporeihana e mōhio nuitia ana, ka aro nui ngā kaiwhakahaere ki ngā putanga hua hauwhā tau, ki ngā hua ā-tau rānei. Ko tā ngā whakahaere Māori he āta whiriwhiri kaupapa mō ngā hua ka puta mā ngā whakatupuranga kei mua i te aroaro, hei ngā ngahuru tau, ngā rau tau hoki kei mua.

Hei tauira, i te tau 1975, i hangaia tahitia e Ngāti Raukawa, e Ngāti Toa me Te Atiawa tāna mahere 25 tau te roa, e mōhiotia nei ko Whakatupuranga Rua Mano[10]. Tētahi o ngā hua o tēnei rautaki ko Te Wānanga o Raukawa[11], he wānanga tēnei mō ngā akoranga aro ki te ao Māori, kātahi anō he wānanga pēnei ka whakatūria i te ao hou.

I ēnei tau tata, kua tīmata te mahi a te Kaporeihana o Wakatū i tāna mahere rautaki[12] neke atu i te 50 te whāroa. E mea ana a Rachel Taulelei, tumuaki o te kamupene kai, inu hoki a Wakatū e mōhiotia nei ko Kono, e mahi ana te kamupene i raro anō i āna tirohanga 500 tau[13] i roto i ana mahi whakamahere.

Ko tētahi take nui i pēnei ai te roa o te toronga whakaaro o ngā whakahaere Māori ko te whakapapa[14]. Kei runga noa atu te whakapapa i ngā kāwei whakaheke noa iho o te tangata, i te ao Māori. He uara, he āhuatanga noho, ehara au i te tangata takitahi, engari he hononga, he uri nā ōku tūpuna, heke mai ki ahau, ā, heke atu ana ki ngā whakatupuranga o āpōpō.

Ngā hononga ki te hapori

Hei kupu whakamutunga, whakatairanga ai tēnei mea te umanga Māori i tōna hapori hei pūtahi mō ngā whakaaro o ngā whakahaere. Ka whakaatatia tēnei i roto i te āhua o tā rātou waihanga, whakahaere hoki i ā rātou mahi hautū[15].

Hei tauira, he mea tohu ngā mema poari o ngā kāporeihana nunui (te hunga kawe haepapa mō te ahunga o te ihu o te waka o te hinonga) e ētahi mema o nāianei, nā tō rātou matatau ki ao pakihi. Hei ngā whakahaere Māori, he mea pōti kē ngā poari i runga anō i te pōti o ngā mema katoa o tō rātou hapori.

Nā konei, he matahuhua ngā poari o ngā whakahaere Māori, te matatau, ngā whakaaro, huri noa i te tēpu.

Ko te mea nui pea, ka rangona ngā reo me ngā whakaaro o te hapori i ngā whakatau hira a te hinonga, nā te pōtitanga o ngā mema poari e te hapori.

Hei tauira anō, ko tētahi o ngā whakahaere Māori e mōhiotia ana e mātou kua kawea kētia āna mahi taketake kia hora whare pāpori, nā te kore whare tōtika mō te tini o te tangata o te hapori.

He mea ātaahua te huringa o ngā whakaaro o Aotearoa i ēnei tau tata ki tōna taha Māori. Ahakoa he maha ngā mahi kāore anō kia tutuki, kua huri ngā whakaaro, kua huri hoki ngā ngākau o ngā tāngata o Aotearoa mō te painga o te ako i te reo[16] me te whakamiha atu ki ngā toi Māori[17].

He akoranga nui ngā whakaaro Māori mō te pakihi, mō te whakahaere, mā tātou. Mā ōna ara whakatika i te korenga e ōrite o te whiwhinga, me te panonitanga āhuarangi, ka āwhina te ao Māori i a tātou katoa kia piki anō te pai o ō tātou umanga.

References

  1. ^ Pāwhiria ki konei (theconversation.com)
  2. ^ te kitenga tuatahi o Aotearoa (www.youtube.com)
  3. ^ hei whakaora i te reo (www.jstor.org)
  4. ^ tiaki wāhi tapu (www.maoritelevision.com)
  5. ^ mahere rautaki (www.youtube.com)
  6. ^ ngā pānga ā-hapori, ā-taiao, ā-ahurea (www.cambridge.org)
  7. ^ tikanga (maoridictionary.co.nz)
  8. ^ ko te ōhanga Māori te wāhanga hohoro rawa ki te tupu (chapmantripp.com)
  9. ^ toitū o te taiao (www.youtube.com)
  10. ^ Whakatupuranga Rua Mano (www.mcguinnessinstitute.org)
  11. ^ Te Wānanga o Raukawa (www.wananga.com)
  12. ^ mahere rautaki (www.wakatu.org)
  13. ^ tirohanga 500 tau (www.stuff.co.nz)
  14. ^ whakapapa (openaccess.wgtn.ac.nz)
  15. ^ mahi hautū (www.tpk.govt.nz)
  16. ^ ako i te reo (educationcentral.co.nz)
  17. ^ toi Māori (www.tvnz.co.nz)

Authors: Ben Walker, Lecturer (Management), Te Herenga Waka — Victoria University of Wellington

Read more https://theconversation.com/nga-ahuatanga-ka-akona-mai-ki-a-tatou-e-te-ao-maori-mo-te-ao-pakihi-o-apopo-167635

The Weekend Times Magazine

Could You Furnish and Equip a Whole House with IKEA Products?

IKEA has long been known as the global giant of affordable, ready-to-assemble furniture. From minimalist Scandinavian sofas to clever kitchen gadgets, the Swedish retailer has built its reputation on making...

Lady Elliot Island Tours

Uncover Island Bliss With a Luxury Vacay Exploring W Brisbane and Lady Elliot Island Who needs Bora Bora when you have one of the world's most pristine islands on your doorstep...

Baking Tools and Equipment Your Bakery Needs

It can be hard to resist the smell of fresh bread or devouring a freshly baked cake. Fortunately, some people have a knack for kneading dough and baking up a...

How Custom Made Inflatables Can Turn Your Backyard into a Kids' Wonderland

If you're planning an event for your kids at home, transforming your backyard into a magical wonderland is easier than you think. Custom made inflatables offer a versatile and fun...

Australia’s Booming Cosmetic Dentistry Market: What Patients Are Asking For in 2025

Cosmetic dentistry in Australia is experiencing an unprecedented boom, with more patients than ever seeking to enhance their smiles through innovative and accessible treatments. The landscape of aesthetic dentistry has...

Understanding the Power of Smart Home Automation in Modern Living

Technology is no longer confined to our pockets and workplaces—it has made a confident entrance into our homes. Among the most impactful technological trends reshaping domestic life is smart home...

Should I get a COVID vaccine while I’m pregnant or breastfeeding?

From Monday, Australia’s front-line health workers, quarantine staff, border control officers, and workers and residents in aged-care homes will be offered the Pfizer COVID-19 vaccine. Some of these workers will be...

7 awesome things to do if you only have a weekend in Darwin, Australia

The city of Darwin in Australia is a very tropical place to be in. However, you can go there all year long to make a splash at the beach or...

Wedding DJ vs Live Band: Which Is the Right Choice for Your Wedding?

Choosing the right music for your wedding is one of your most important decisions. Music has the power to set the mood, create memorable moments, and ensure your guests have...

hacklink hack forum hacklink film izle hacklink หวยออนไลน์jojobetPusulabetสล็อตเว็บตรงgamdom girişpadişahbetMostbetcarros usadoskn777pradabetcocktail glassessahabetpusulabet girişcasibomjojobet girişultrabetbetofficeBets10jojobetholiganbet色情 film izlecasibomYakabet1xbet girişjojobetGrandpashabetgobahiskingroyaljojobetultrabet girişmatadorbetbets10palacebetmamibetselçuksportscasibommadridbetbetciougwin288sekabetjojobetcasibomJojobetmeritkingcasibomcasibom girişdeneme bonusucryptobetSekabetCasibomcasibom girişsekabetDinamobetparmabetVdcasinobetpuanMarsbahisultrabet girişpaşacasinoselçuksportspaşacasinokingroyalmavibetçanakkale tırnakkalebetrinabetsahabetmr pachocasibomcasibomvbetsahabetmeritbet girişkralbet girişultrabet girişultrabet girişcasibomdeneme bonusu veren sitelermeritbetonwintimebetantalya escortgrandbettinggrandbettingqueenbetqueenbetbahiscasinobahiscasinoultrabetbets10matbet girişnorabahisKayseri Escortjojobet girişbettiltcasibom girişCasibomaviator gamebahislioncasibomcasibomcrown155 casinohb88aussuper96 loginholiganbetpadişahbet주소모음 주소모아spin2u loginneoaus96 casino loginCasibomStreameastholiganbetmarsbahismatbetbets10 girişff29 casinobets10best e-wallet pokies 2025holiganbetmatbetsahabetNo Deposit Bonus Casinos 2025casibomcasibom